Hindi Kayo Makalalagpas

hindi.

hindi sapat na dahilan ang

      pagbahid ng dugo sa inyong balwarte

upang kayo, ang angkan ninyo, ay

      lagpasan ng anghel ng katarungan o ng kamatayan.

oo, nangyari na. tapos na. tatlong taon na nga.

      nagawa ninyo nang mapapula ang inyong lupa.

ngunit

hindi pa kayo nalalagpasan

at hinding hindi kayo malalagpasan

dahil

hindi naman dugo ng tupa o ng kambing ang inyong idinilig

      kung 'di sa mga taong katotohanan ang iniibig!

ilang taon man ang lumipas

wala man kayong lahat sa likod ng mga rehas

      hindi pa rin kayo sa amin

              makalalagpas...

Magtitirik ako ng Puting Kandila

Magtitirik ako ng puting kandila

Sa tapat ng aming pintuan

Upang makita nilang bukas

Munti't madungis naming tahanan.

Magtitirik din ako ng kandila

Sa aming altar

Itatabi sa nakapakong Kristo

at nakangiting Santo Niño

Akin pa itong sasamahan

Ng isang platitong pansit at biko

Isang baso ng serbesa

At dalawang sigarilyo.

Magtitirik ako ng kandila

Higit sa lahat

Sa gitna ng mesita

Sa pusod ng aming barungbarong

Upang ilawan ang pagsasaluhan nating

Isang bandehadong pansit

Isang kalderong biko

Isang kahon ng serbesa

At dalawang pakete ng sigarilyo.

"Mga kasama, gawin natin ito bilang pag-alaala

sa mga nauna nating kasama

sa mahabang martsa ng pakikibaka

para sa lupang itong ating sinisinta

na ang pangala'y matagal nang inukit

ng uring mapagsamantala

sa lapida ng pagdurusa!"

Hindi Kandila ang Pakikibaka

hindi kandila ang pakikibaka
kandilang sisindihan lamang kapag kailangan
at iiwang nakatirik
sa bumbunan ng mesa
o sa masurot at lumalangitngit na sahig

hindi kandila ang pakikibaka
may apoy man at liwanag
tuwing dilim ay kakagat.
Apoy nito'y madaling mapadala't mapaindak
sa musika ng hangin
at kapag napagod na
siguradong iiyak nang iiyak
malalaking butil ng luha'y tutulo't papatak

hindi kandila ang pakikibaka
na sisindihan lamang kung ang gabi'y kumagat na
sa barongbarong ng dusa!

Araw ang pakikibaka
bituwing nagniningning kahit umaga
sa mga mapanlinlang na lunsod
at mapang-aliping mga asyenda
liwanag nito'y nagbibigay-init
sa mga katawang nilalamig
init nito'y nagbibigay lakas
sa mga sumisiklab na pag-aaklas.

araw-araw may Araw
araw-araw may pakikibaka
kahit pa gabi'y malalim ang kagat
alam nating pakikibaka'y sisikat at sisikat...

Maulan ang Araw ng Kalayaan

maulan ang Araw ng kalayaan

yapos-yapos ng abuhing kaulapan

malungkot na araw

malalim ang buntong hininga 

ng nayayamot na habagat

galaw ng mangga, aratiles at ipil-ipil ay mabigat

tila tinatamad

sa pagpapadapo sa mga tarat.

maulan ang Araw ng kalaayaan

may dalang hamog ang hangin

dumarampi ang bawat patak ng ambon

sa makahiya, amorseko't cadena de amor

na tila naliligaw

sa kinagisnan nilang

naninilaw na damuhan.

maulan ang Araw ng kalayaan

mga bubog ang bawat patak

ng luha mula sa malamlam na ulap

humihiwa, bumabaon,sumusugat

sa mga yerong nagnanaknak

kaya tuloy walang tigil sa pag-iyak

uugod-ugod na barongbarong ng pagdadalamhati

pati mga nasisilungan nitong

sa malamig na lugaw ay naghahati-hati.

maulan ang Araw ng kalayaan

umiiyak ang kalangitan

hagulgol ang mga kulog

mula sa mga ulap na nadarabog

luha ng pagdadalamhati ang ulang idinidilig

sa lupang tinuyo't tinigang

sa hustisya.

oo, maulan ang araw ng kalayaan

taong-taong pagluluksa

sa daantaong kasinungalingan

ngunit hindi laging abuhin ang kaulapan

hindi laging may luha sa mga ligaw na bulaklak

sisikat rin ang araw ating natitiyak

at magsasabog ng pulang liwanag!

Dispalinghado (na lang sana ako)

bingi na lang sana ako

nang tahimik ang aking mundo.

walang kalam na maririnig

sa mga butas na mga sikmura

ng mga makakalyo ang talampakan at palad

maiitim at malamlam ang mga mata

humpak ang mga pisngi

sunog ang balat

kuba ang likuran, butuhan ang kalamnan

at basahan ang kabuuan

na karaniwan na lamang sa mga asyenda at pabrika

ng lupang itong tuyo't uhaw sa hamog ng hustisya.

kung bingi ako, hindi ko rin maririnig

mga naghihingalong tinig

ng uring api.

mga malungkot na melodya

at mga sonata ng pagdurusa

sa bawat hagulgol ng mga ulap

sa bawat malungkot na sipol ng Amihan

sa gitna ng abuhing langit

at sa bawat luha

ng mga amorseko't makahiya.

kanilang panalangin

kina Allah, Yaweh, at Bathala

maging sa mga santo't santa:

"O, Diyos ko! O, Diyos ko!

Tulungan po ninyo ako!"

bulag na lang sana ako

madilim rin naman ang aking paligid

wala pa siguro akong

masasamang panaginip.

hindi ko makikita, masisilayan o maaninag man lang kaya

mga may hapis na mukha; madungis at tulala

sa bawat kanto ng kapalaran

sa bawat asyenda ng kaalipinan

ng lupang itong tuyo't bitak

kulay kalawang ng tabak

at ni hamog ata ng hustisya'y hindi na papatak.

hindi ko rin siguro makikita

pagguhit ng luha sa kanilang mukha

habang nagtitiyaga

sa ilalim ng agnas na bubong

sa langitngit ng masurot na papag

sa gaserang madilim ang ilaw

sa suot nilang basahan

sa barongbarong nilang buhay

at sa iyak ng madungis at payat nilang anak.

oo, bulag na lang sana ako

nang hindi ko na nakita ang aking anino

at malamang ito rin ang kulay

ng mundong ginagalawan ko!

...

ngunit, hindi pa ako nahihibang

hindi pa ako hibang upang

barhan ng bala ang aking tenga

at dukutin ang aking mata!

gustong gusto ko pa ring masaksihan

mga martsa ng pakikibaka

ng mga maaalikabok, makakalyo, maaalipunga

at biak-biak na mga paa ng uring masa!

kanilang sigaw ay umaalingawngaw

sa mga kalye, plasa at asyenda

tambuling hudyat sa pagkakalas ng mga alipin

sa malalim na kagat ng dilim!

oo, gustong gusto kong masaksihan

mga nakatindig na kamao

at mga pulang bandilang sumasayaw

sa bawat sipol ng hangin at mga sigaw!

may anyayang lumipad at gumalugad

sa mababahong eskinita

sa malalawak na asyenda

sa mga ginintuang kapatagan

at masusukal na kagubatan

upang husitisya ay hanapin

halikan at yakapin

upang ito 'y tuluyang makapiling

sa pagkislap ng mga tabak

at pagsabog ng pulang liwanag

sa lupang itong tuyo't bitak

habang namumukadkad ang mga ligaw na damo

at mga bulaklak!

Makulimlim ang aking Gabi (pasintabi po sa "Makulimlim ang aking Enero" na pamagat ng akda ni Sir Rogelio Ordoñez)

Makulimlim ang aking gabi

malamig ang sipol ng Amihan

may kaunting luha ang kalangitan

na durampi

sa mga amorseko, cadena de amor

at makahiya.

Gapos-gapos ng mga ulap

mga bituin

walang kutitap, walang ningning

abuhing dilim na kumukumot

sa kaparangan at looban

habang binabanatayan ng mayuming buwan

kaming nasa ilalim ng agnas na yero

sa ibabaw ng gulanit na karton-banig

at sa loob ng marusing na barongbarong

ng pagtitiis.

Asukal

Wala nang mas tatamis pa

Sa asukal na nagmumula

Sa malusog na balat ng luisita

Na pinatatamis pa nga

Ng matinding pagsuyo't pagsinta

Para sa mga gusgusing mga bunso

At marusing na asawa

Ng mga sakada't magsasaka

Na maghapong bilad

Sa pawis ay babad

Sunog at malibag ang balat

At makakalyo mga talampakan at palad.

Matamis ang asukal

Lalo na kapag pula

Na nagmumula sa luisita.

Dugong kinakatas at pinipiga

Ng mga nananakal na kamay

Sa butuhang kalamnan

Kuba nang likuran

Buto't balat na mga braso

Nanginginig na mga hita

Sunog at malibag na balat

At maingay na sikmura

Ng mga maghapong bilad

Sa pawis ay babad

Na mga sakada't magsasaka.

Pawis na tumatagaktak

Sa agnas nang mga katawan ng mga alipin sa luisita

Dugong pumapatak

Sa lupang tuyo at uhaw sa hustisya.

Mga aliping bangkay ay laylay dilang kumakayod

Sa maghapong pasakit at pagod

Sa mga nananakal na kamay ng mga puti at singkit

Na walang ginawa

Kundi  humalakhak at mangutya

Umupo at magpataba

Ng bulsa at sikmura

Habang pinanonood

Silang nagmumudmod

Sa karampot at baryang sahod.

Wala nang mas tatamis pa

Sa asukal na nagmumula

Sa malusog na balat ng luisita

At ito'y mas tatamis pa

Sa sandaling kumislap

Tabak ng hustisya.

Nang Magtimpla Ako ng Gatas at Kape

ginising ako ng bati ng araw at bulyaw ng manok

nagmuta muna at nagkamot sa tuktok

luminga-linga sabay bumuntong hinihga

maaga nanaman umalis sina ina at ama.

maitim na kaldero'y iniipit-ipit

palarang pasilipsilip

"bantayan mo si Utoy, ha? May bigas pa.

Magkape ka na lang muna ngayong umaga."

tinimplahan ko muna ng gatas si Bunso

sa tsupon niyang medyo mabaho

sakto lang pala ang aking pagtimpla

si Bunso'y gising na pala.

sinuso ni Bunso ang tsupon

niyuyuyog ang duyang may saping karton

tinitigan ko kabuuan niyang payat

bigla kong naalala aking inang nangangayayat.

ilang taon na rin pala nagtatrabaho si ina

sa kompanya ng gatas, kape, at iba pa

maraming uri na ng produkto kanyang naikarton

pinapangarap na dumaan man lang sa amin isa man doon.

Umiling na lang ako at sa kusina muli tumungo

kumuha ng kape at itimpla sa baso

tinitigan ito habang hinahalo

naalala ko naman, ama kong hapong-hapo.

nagkandakuba-kuba na aking ama

sa kompanyang pinapasukan rin ni ina

sako-sakong kape ang pumapasan sa kanyang likuran

katumbas ay matigas at makating plema sa kalamnan.

maraming umaga na rin pala silang wala

maraming almusal na rin ang hindi naihanda

halos araw-araw na pala kaming ulila

sa magulang na matagal nang inaalila.

Pinulbos na Dugo lang ang Kape

sa pagsibol ng araw

sa malawak na taniman

ng bungang

kapiling tuwing agahan

nagsisismula kanilang pagsuyo

gamit ang butuhan nang kalamnan

brasong wala nang laman

at hapo nang mga katawan

sige lang sa pagsuyo

kahit hangin lang ang almusal

at kaunting pag-inat ng katawan

kanilang kahandaan

sa maghapong patayan

sa malawak na taniman ng kape

na tanging kapalit

kaunting pahinga sa gabi.

mula sa pagpitas ng mga buto

na kumukumpleto sa agahan ng iba

hanggang sa pagsako

at pagkarga ng mga ito

sa ibang bunganga at sikmura

ay katumbas

sandangkal na kalyo

sa talampakan at palad

pahirap na rayuma

hapung-hapong katawan

mula ulo hanggang talampakan

at makakating ubo sa gabi...

pinulbos na dugo lang ang kape.

sumisirit iyon

mula sa mga nagpuputukang ugat

ng nangamaga nang mga binti

payat na braso at butuhang kalamnan

ng mga alipin

sa malawak na taniman.

bumubulwak iyon

sa kuba nang likod

na halos hindi na haplusin

ng sariwang hangin

at sa maingay na sikmura

na inulila na

ng tuyo at lugaw

o bahaw na tubig-asin ang sabaw.

humahalo at sumasama iyon

sa malagkit at mangitim-ngitim na plema

ng bawat ubong makakati

sa mapang-uulilang gabi

dahil sa natuyong galong-galong pawis

sa butuhang kalamnan

lalo na

sa kuba nang likuran.

pinulbos na dugo ang kape

hinding-hindi maitatanggi

dugo at dugo pa rin ito

mamahaling krema man ang ihalo.

Nido

kapatid ko'y ngumangawa

sa aking ina'y nagmamakaawa

bilhan siya ng gatas na pinapangarap

na sa dyaryo lang niya nalalasap.

hindi magkandaugaga aking ina

paano kaya mabibili ang isang lata

gatas na inaasam-asam ng kapatid

na sa palagay ko'y linggong gutom ang kapalit.

ngunit kapatid ko'y sadyang mapilit

kahit si ita'y kanya nang kinulit

"biyi no nia ko niun, 'tay!" kanyang pakiusap

"putris!", kasagutang natanggap.

narindi na ko sa kanyang pangungulit

pinipilit ang kailanma'y 'di niya makakamit

umisip na lamang ako ng  paraan

upang nais niya ay mapagbigyan.

tumayo ako

sa kusina tumungo

dumakot ng bigas

dinurog at sinaing

kumulo

kinuha ang sabaw

isinalin, ipinalamig

sa tsupon ng madungis na kapatid.

"eto na'ng NIDO mong gago ka!" abot ko sa kanya

lokong iyon, dinura lang paraang aking ginawa

alam na hindi NIDO nakasalpak sa bunganga

alam na NIDOrog na bigas nanaman kanyang nginangata.

Sa aking Inang Pinuta ng mga Anak ng Puta

hayaang pumatak ang luha

hayaang mamaga ang mata

hayaang maghagulgol

Ina, malapit na ang panahon.

sa inyong pagluha hindi ko kayo pipigilan

hihintayin ko lamang tumila iyan

at hihintayin ko ang inyong pagtayo at paglaban

panonoorin ko kung paano ninyo naman sila pahihirapan.

sa mahabang panahong may piring inyong mata

sa mahabang panahong sakal inyong sikmura

sa mahabang panahon ng sugat, peklat, at pasa

pahanon na, Ina, upang bawian sila.

panahon na upang

kaladkarin sila

sa malalawak na hacienda

iupo sa silya-elektrika

ikadena mga kamay at paa

at hambalusin ng dos por dos at bareta

mudmurin

sa punong-taeng inodoro

lunurin

sa drum ng kanin-baboy

saka ipakain lahat sa kanila

at painumin

galon-galong ihi

mula sa arinola

huwag titigilan.huwag na huwag ninyo titigilan

palobohin ng husto kanilang tiyan

mas mainam kung sasabayan

ng suntok, hambalos, hagupit, at paso sa katawan

hayaang umagos kanilang luha

hayaang mamaga kanilang katawan at mukha

hayaan sila sa pagmamakaawa

magpatuloy lang sa inyong ginagawa.

at kapag lumobo na nang husto

kanilang tiyan

bunutin ang karit,

iturok ng dahan-dahan

ibaon nang malalim,

hanggang sa laman-laman

biglang hugutin,

hayaang bumulwak

kanilang mga kasalanan

hayaang mamaga ang mata

sa matinding hirap at dusa

aking Ina, malapit na ang panahon

ng iyong masidhing pagbangon!

Nang Mangamba si Buknoy

"Pa'no na?"

Tanong ko kay amo

Tumaas na naman kasi

Presyo ng krudo

Ayon sa dyaryong nabasa ko.

"Ewan ko."

Tugon niya

Nakatiim ang bagang

Nakasara ang kamao

May gigil sa mukha

"Sa'n ka?"

Sabi ko

Pagkatayo niya

Sa pagkakaupo

"Kunin ko ang susi

sama kita

pero hindi tayo

ngayon papasada."

Hindi na ko tumugon

wala nang tanong-tanong

Hinayaan ko na lang

na ako ay kanyang paandarin

Hindi na ko nag-isip

kung saan niya ako dadalhin.

Basta ang alam ko

May mga plakard siyang dala

Ilang yardang tela

Ilang kulay ng pintura

At gigil na mukha.